Steve Johnson, mede-programmaleider van ‘Leading with Self-Awareness‘, legt uit hoe je effectiever kunt omgaan met interpersoonlijke conflicten en stress
Sportcoaching is afhankelijk van effectieve communicatie. Soms, als we het gevoel hebben dat we verbaal of psychologisch worden bedreigd of wanneer we ons aangevallen voelen, reageren ons lichaam en ons gezicht op een fascinerende manier op interpersoonlijke conflicten. Dit verandert niet alleen hoe we ons voelen, maar is ook van invloed op ons vermogen om te leren en te presteren.
Als we vanuit de Polyvagaal-theorie van Stephen Porges hier naar kijken, kunnen we deze reacties verklaren, waarbij er drie verschillende toestanden worden benadrukt:
- de sociale betrokkenheid reactie
- de vechten of vluchten reactie
- de immobilisatie reactie
Deze toestanden, elk met hun eigen reeks aan fysiologische – en gedragsreacties, helpen ons te begrijpen hoe we door het complexe landschap van menselijke relaties kunnen koersen wanneer er conflicten ontstaan.
Stel je een scenario voor waarin twee personen, bijvoorbeeld een coach en een sporter, het met elkaar oneens zijn. In eerste instantie, wanneer beiden het gevoel hebben dat het om een klein conflict gaat, kunnen ze zich veilig en verbonden voelen in hun sociale context. Hun lichaam is voornamelijk in wat we wel het Sociale Verbondenheid Systeem (Social Engagement System) noemen. Deze toestand is uniek bij mensen (en andere zoogdieren), omdat onze gelaatstrekken, die via neurale paden met ons hart verbonden zijn, laten zien hoe we ons voelen.
Wanneer we ons ontspannen, rustig en veilig voelen, wordt deze staat gekenmerkt door de activering van de ventrale vagale tak van het parasympatische zenuwstelsel. Het bevordert een gevoel van kalmte, betrokkenheid en sociale verbinding. De coach en de sporter kunnen actief luisteren, oogcontact houden en deelnemen aan coöperatieve en empathische communicatie. Dit systeem speelt een rol wanneer conflicten klein en beheersbaar zijn, waardoor effectieve probleemoplossing en begrip mogelijk zijn.
“Kennis van de polyvagaaltheorie stelt ons in staat de fysiologische reacties op conflicten te leren herkennen”
Conflicten zijn echter niet altijd klein en spanningen kunnen escaleren, zoals vaak het geval is in de sport. Naarmate het meningsverschil toeneemt, of als er een bedreiging wordt ervaren, kan het lichaam overschakelen op de vechten- of vluchtenreactie. Deze reactie wordt gekenmerkt door de activering van het sympathische zenuwstelsel, wat leidt tot een verhoogde hartslag, verhoogde ademhaling en de afgifte van stresshormonen zoals cortisol en noradrenaline.
Dit vermogen om te reageren op veranderende omgevingsomstandigheden staat bekend als Neuroceptie en is geen bewuste gedachtereactie, maar eerder een neurale reactie.
Als emoties als woede, angst of bezorgdheid een grotere rol gaan spelen, bereidt het lichaam zich voor door de dreiging het hoofd te bieden (vechten), of eraan te ontsnappen (vluchten). Fysiologisch spannen de spieren zich aan, de pupillen worden groter, onze gezichtsuitdrukkingen veranderen en het lichaam bereidt zich voor op actie.
In sommige gevallen kunnen conflicten overweldigend worden, of kan de waargenomen dreiging onontkoombaar zijn. In dergelijke situaties kan het lichaam toevlucht zoeken in de immobilisatiereactie. Deze toestand wordt gekenmerkt door een significante activering van de dorsale vagale tak van het parasympatische zenuwstelsel. Het veroorzaakt een ‘bevriezing’- of ‘uitschakeling’ reactie, waarbij individuen zich emotioneel verdoofd, gedissocieerd of zelfs hopeloos kunnen voelen. Fysiologisch nemen de hartslag en de bloeddruk af en worden de spieren stijf. Immobilisatie is een overlevingsstrategie, wanneer vechten noch vluchten een haalbare optie is.
De reactie van het lichaam op interpersoonlijke conflicten is een dynamisch samenspel tussen deze toestanden, die beïnvloed wordt door het waargenomen dreigingsniveau en individuele verschillen in de regulering van het zenuwstelsel.
Idealiter zorgt de aanwezigheid van het Social Engagement System voor effectieve communicatie en conflictoplossing. Wanneer conflicten echter escaleren of overweldigend worden, kan het lichaam overgaan in de vecht- of vluchtmodus of zelfs in de immobiliserende bevriezingsmodus, waardoor een effectieve oplossing en communicatie worden belemmerd.
“De veranderingen die plaatsvinden in ons lichaam en onze systemen van sociale betrokkenheid in stressvolle, bedreigende en zelfs beangstigende sociale situaties is iets waar alle coaches, docenten, leiders en ouders baat bij kunnen hebben”
De polyvagaaltheorie stelt ons in staat deze fysiologische reacties op conflicten te interpreteren. Gewapend met deze kennis kunnen we interpersoonlijke conflicten en stress, vanuit meer empathie en bewustzijn benaderen.
Door veilige en ondersteunende omgevingen te creëren, kunnen we anderen helpen om over te schakelen van defensieve reacties (vechten, vluchten of immobilisatie) naar een meer sociaal betrokken staat van samenwerking.
De veranderingen die plaatsvinden in ons lichaam en onze systemen van sociale betrokkenheid in stressvolle, bedreigende of zelfs beangstigende sociale situaties, is iets waar alle coaches, docenten, leiders en ouders baat bij kunnen hebben. Door dit te herkennen wordt het gemakkelijker om gezondere interacties te stimuleren, gezondere sportculturen te creëren en effectiever te zijn in het managen van interpersoonlijke conflicten.
Steve Johnson is CEO van Wellbeing Science Institute en mede-programmaleider van ‘Leading with Self-Awareness‘ (Leiden vanuit zelfbewustzijn), een gezamenlijk studieprogramma van Johann Cruyff Institute en Wellbeing Science Institute, dat start in februari 2024.
Leading with Self-Awareness is een innovatief leiderschapsprogramma dat zich richt op belangrijke gebieden van de moderne neurowetenschappen om leiders te helpen een genuanceerde emotionele toolkit te ontwikkelen en te integreren in hun leiderschapspraktijk.
