Een groep studenten van de Johan Cruyff Academy onderzocht de rol van topsporters als rolmodel in de samenleving en stelde een rapport op met zowel voor- als tegenargumenten
De rol van de topsporter is door de tijden heen sterk veranderd. Het gaat vandaag de dag niet alleen om de sportieve prestaties, maar ook om hun sociaal-maatschappelijke invloed. Door hun aanwezigheid op sociale media en in de traditionele media worden ze rolmodellen voor miljoenen volgers wereldwijd. Maar is het fair dat wij in onze maatschappij van topsporters verlangen dat ze overal en altijd rolmodel zijn?
Sporters en hun invloed via sociale media
Wanneer we kijken naar de honderd meest gevolgde Instagram-accounts, zien we dat 15 daarvan toebehoren aan sporters – waaronder Cristiano Ronaldo en Lionel Messi, die respectievelijk de tweede en derde plaats innemen in de wereldwijde ranglijst. De enorme zichtbaarheid maakt van sporters invloedrijke figuren die gedrag en attitudes beïnvloeden, vooral onder jongeren.
Sociale media hebben de relatie tussen sporters en hun volgers enorm veranderd. Hun imago, waarden en gedrag buiten het speelveld hebben steeds meer maatschappelijke impact. Toch roept het ook de vraag op:
In hoeverre moeten sporters dit soort leiderschap eigenlijk op zich nemen?
In het vak ‘Good Business’ gingen studenten van de Johan Cruyff Academy Amsterdam in op dit ethische vraagstuk. Ze onderzochten onder andere hoe mediadruk en publieke verwachtingen invloed kunnen hebben op topsporters.
Meer dan hun prestaties: sporters als publieke figuren
Al sinds de oudheid draagt sport bij aan sociale cohesie en weerspiegelt het waarden zoals discipline, inzet en doorzettingsvermogen. Tegenwoordig wordt van sporters echter verwacht dat ze meer doen dan uitblinken in hun discipline: ze moeten zich ook buiten het veld voorbeeldig gedragen.
Daarnaast versterkt de economische waarde van sport deze trend. Merken en bedrijven willen zich associëren met invloedrijke sporters om hun imago te versterken en hun publiek beter te bereiken. Een klassiek voorbeeld is de iconische Gatorade-campagne uit de jaren 90 met Michael Jordan en de slogan ‘Be Like Mike’.
Toch kan deze verwachting een keerzijde hebben wanneer sporters zich uitspreken over politieke of maatschappelijke kwesties. Zo riepen Kylian Mbappé en andere spelers van het Franse elftal op om niet op het Rassemblement National (RN) van Marine Le Pen te stemmen. Deze politieke stellingname leidde tot verdeelde reacties in de media en samenleving, en wakkerde het debat aan over het recht van sporters om deel te nemen aan publieke discussies.
De toegenomen zichtbaarheid op sociale media gaat ook gepaard met minder privacy voor sporters. Neem schaatsster Jutta Leerdam bijvoorbeeld, die na haar overwinning van de World Cup in Calgary heel open deelde dat haar menstruatie haar prestaties beïnvloedde. Die openheid kreeg zowel lof als kritiek – een teken van de complexiteit van het publieke leven als topsporter.
Twee visies van topsporters: Barkley vs. Malone
De Amerikaanse filosoof Christopher Heath Wellman onderscheidt twee soorten opvattingen onder sporters: de sceptici en de voorbeeldfiguren (de zogenaamde exemplarists). De eerste groep vindt dat een sporter slechts een professional is die alleen op sportief vlak hoeft te presteren. De tweede groep meent dat sporters wél een maatschappelijke verantwoordelijkheid hebben, door hun aanwezigheid in de media en het voorbeeld dat ze stellen voor fans.
Wellman illustreert deze tegenstelling aan de hand van een debat tussen NBA-spelers Charles Barkley en Karl Malone. Toen Barkley werd bekritiseerd dat hij geen goed voorbeeld zou zijn voor kinderen, reageerde hij: “Ik ben geen rolmodel.” Volgens hem ligt de opvoeding van kinderen bij hun ouders, niet bij hem als professioneel sporter.
Karl Malone daarentegen stelde dat sporters in de NBA onvermijdelijk als rolmodellen worden gezien door jongeren die hen bewonderen.
Belangrijke issues over de verantwoordelijkheden van sporters
De studenten van de Johan Cruyff Academy Amsterdam stelden in hun onderzoek een aantal belangrijke vragen:
- Is het fair om te verwachten dat sporters ook buiten hun sport een voorbeeldfunctie vervullen?
- Welke rol spelen bekendheid en leeftijd in de verwachtingen die het publiek van hen heeft?
- Waar ligt de grens tussen maatschappelijke verantwoordelijkheid en het recht op vrije meningsuiting?
Argumenten voor en tegen sporters als rolmodel
Sporters hebben een grote invloed op de samenleving en kunnen jongeren inspireren. Pep Guardiola zei in een interview met het Johan Cruyff Institute: “Ik heb altijd gevonden dat sport het krachtigste middel is voor educatie.”
De waarden die sporten als voetbal, basketbal of atletiek overbrengen, kunnen jongeren op een positieve manier vormen. Door hun zichtbaarheid kunnen topsporters maatschappelijke doelen onder de aandacht brengen, een positieve impact maken en anderen motiveren hun doelen na te streven.
Een mooi voorbeeld is Bachar Houli, voormalig Australisch AFL-speler, die via zijn Bachar Houli Foundation jongeren uit de moslimgemeenschap motiveert en ondersteunt bij hun ontwikkeling tot leiders binnen hun gemeenschap.
Of neem Vôlei 5, een volleybalschool in Florianópolis die werd opgericht door onze alumnus en Braziliaanse volleyballer Pedro Jukoski, samen met zijn vader en zus, die ook topsporter zijn. Het project is een sportschool met een inclusieve aanpak, die werkt met mensen met speciale behoeften en ondersteuning biedt op belangrijke gebieden zoals voeding, mentaal welzijn en Engelse les.
Het zien van sporters die obstakels overwinnen en succes behalen, kan het zelfvertrouwen van jongeren versterken, hen een gevoel van verbondenheid geven en hen positieve rolmodellen bieden.
Tegen: de druk en de risico’s van idealisering
Ver esta publicación en Instagram
Daartegenover staat dat het verlangen naar perfecte rolmodellen onrealistische verwachtingen kan scheppen bij jongeren. Extreme idealisering kan leiden tot frustratie of een gevoel van tekortschieten wanneer zij hun idolen niet kunnen evenaren.
Na de controverse maakte Charles Barkley in 1993 een Nike-commercial waarin hij stelde: “I am not a role model.” Hij vond dat ouders verantwoordelijk zijn voor de opvoeding, niet sporters. Deze visie wordt relevanter naarmate de druk op sporters om een smetteloos imago te behouden toeneemt.
Een ander sprekend voorbeeld is Simone Biles tijdens de Olympische Spelen in Tokio. Na hevige kritiek omdat ze niet aan de torenhoge verwachtingen voldeed, schreef ze op haar Instagram: “Soms voelt het echt alsof ik de hele wereld op mijn schouders draag.”
De constante druk om in de picture te staan en een voorbeeld te zijn kan leiden tot stress, angst en mentale uitputting. Veel deskundigen pleiten daarom voor betere bescherming van sporters, met meer aandacht voor hun mentale welzijn en minder mediadruk.
Conclusie: streef naar balans
Uit de exercitie van de studenten van de Johan Cruyff Academy blijkt dat sporters zich goed bewust zijn van hun maatschappelijke impact, maar ook van de last die daarmee gepaard gaat. Hoewel hun invloed gebruikt kan worden om positieve waarden over te brengen, is het belangrijk om hun persoonlijke grenzen te respecteren. De sleutel ligt in het creëren van een omgeving waarin sporters anderen kunnen inspireren, zonder gedwongen te worden in een onrealistisch ideaalbeeld te passen.
Uiteindelijk ligt de verantwoordelijkheid voor opvoeding en waardeoverdracht bij meerdere partijen: het gezin, de instellingen en de samenleving als geheel – niet alleen bij de sporters.
Credits: Het rapport werd opgesteld door studenten van de Johan Cruyff Academy Amsterdam in het kader van het vak ‘Good Business’, gegeven door docent Guus Heijnen. De auteurs zijn Tessa de Jong, Roos Zwetsloot, Sam van den Burg, Steve Appel en Lance van der Willigen. Deze publicatie is gebaseerd op hun rapport.
